In 2001 breekt de mond-en-klauwzeer uit. De epidemie treft 26 Nederlandse veebedrijven, vooral in de driehoek Apeldoorn-Zwolle-Deventer. Als het virus het Friese Ee bereikt, zoeken omliggende veehouders massaal hun heil in de homeopathie.

Gespecialiseerd dierenarts Liesbeth Ellinger levert twee middelen die preventief werken. Een verdere uitbraak blijft uit. 'Heeft het dan gewerkt? Dat kan ik niet met zekerheid zeggen', blikt ze terug. 'We hadden de veehouders gezegd dat ze ook alle verplichte hygiënische maatregelen in acht moesten blijven nemen, dat heeft ook effect. Maar in het verleden zijn goede resultaten behaald met de behandeling en preventie van MKZ met homeopathie.'

Dreigende brief

Dit verhaal heeft nog een staartje, want niet veel later staat de inspectie op de stoep. Feitelijk heeft Ellinger niks verkeerds gedaan, maar bij een volgende uitbraak van een dierziekte is het toch écht niet de bedoeling dat homeopathie wordt ingezet.
'De brief van het ministerie van Landbouw heb ik bewaard en de toon vond ik dreigend', zegt Ellinger.

Ze roeit vaak tegen de stroom in, mede omdat niemand kan duiden hoe homeopathie bij mens en dier exact werkt. 'Maar dat het werkt zie ik dagelijks in mijn praktijk. Ik heb een litteken bij een paard, zo groot als een banaan, binnen twee weken zien genezen.

'Met één pilletje hebben we binnen twee dagen 6.000 kippen van de diarree afgeholpen. Bij koeien kunnen we alles rondom de geboorte verzachten, inclusief het verdriet als de dieren uit elkaar worden gehaald. We genezen uier- en klauwproblemen en infecties.'

Volgens de regulier opgeleide dierenarts Ellinger is elke ziekte in principe homeopathisch te behandelen, dus ook het voor mens en dier veel gevaarlijkere Q-koorts. 'Een garantie vooraf dat je een epidemie vroegtijdig kan stoppen, is er niet. Maar als een geitenhouder mij belt, dan ga ik helpen.'

Placebo-effect

Dat alle succesgevallen mogelijk te danken zijn aan een placebo-effect, waarbij het dier geneest op eigen kracht, kan Ellinger weerleggen. 'We hebben, zonder dat de veehouder wist welk middel werd toegediend, zijn zeugen in twee groepen verdeeld. Van de 260 biggen die uiteindelijk zijn geboren, hadden in de placebogroep 63 biggen diarree, tegen tien biggen die via het moedervarken een homeopathisch middel kregen. Zulke resultaten boek je met de meeste geneesmiddelen niet.'

De afgelopen jaren hebben zo'n 500 melkveehouders bij de Apeldoornse dierenarts een driedaagse introductiecursus gevolgd. Daarbinnen krijgen veehouders basisinformatie, delen ze ervaringen en krijgen ze de beschikking over een basispakket met homeopathische middelen. 'Juist onder gangbare boeren groeit de belangstelling.'

Een voorbeeld van zo'n middel is Bryonia, dat met name bij mastitis wordt ingezet. 'Een belangrijke aanwijzing voor de werking van dit middel is dat de koe juist op de pijnlijke ontsteking gaat liggen, omdat hard drukken op de pijnplek beter voelt dan een kleine beweging.'

Bloedlijnen

Waarom werkt het ene middel bij de ene veehouder wel en bij de andere niet? 'Dat kan bijvoorbeeld met verschillende bloedlijnen te maken hebben', zegt Ellinger.

'Bij homeopathie is het zaak om heel precies naar de klachten te kijken, voordat je weet welk middel het beste werkt. En veehouders willen eerst zien dat een middel werkt. Als ze, soms à la minute, een verbetering bij het dier zien, zijn ze overtuigd. Ik ken een veehouder die in vijf jaar tijd nog maar één keer antibiotica heeft ingezet.'

'Beter kijken naar de gezondheid van individuele dieren'

De Friese melkveehouder Janny van Dijk verdiepte zich in de homeopathie. Ze heeft 57 verschillende middelen tot haar beschikking om koe en kalf gezond te houden. Ze ziet binnen één jaar tijd positieve resultaten, maar vindt het nog te vroeg voor harde conclusies.

Jullie hebben een gezinsbedrijf ten zuiden van Heerenveen. Wat is de bedrijfsfilosofie?

'We melken op dit moment 130 koeien die we extensief houden. We blijven dicht bij de basis door de koeien zelf buiten het gras op te laten halen en de mest achter te laten. We kruisen Holstein met het Jersey-ras, omdat Jerseys onder sobere omstandigheden efficiënt presteren. Op 1 april begint het omschakelen naar biologisch.'

Wat is uw eerste ervaring met homeopathie?

'Die heb ik als moeder van vier kinderen. Mijn jongste had last van eczeem en dat is overgegaan met een homeopathisch middel. Toen ik las over homeopathie in de veehouderij heb ik een cursus gevolgd.'

Wat is het eerste wat u heeft geleerd?

'Zorg voor een goede relatie met de dierenarts. Met homeopathie zijn niet alle gezondheidsklachten op te lossen. Het zijn vooral middelen om het eigen lichaam te activeren om een ziekte eruit te werken. Homeopathie is ingewikkeld en heb je niet van de ene op de andere dag onder de knie.'

Wat werkt in de praktijk?

'Als een koe heeft gekalfd, gebruik ik het middel Arnica, waardoor zowel moeder als kalf een oppeppertje krijgt. Met behulp van het middel Thuja via de waterbakken zijn bij koeien de wratten van de uiers gevallen en de wondjes mooi geheeld. Goede resultaten boek ik met Aconitum dat de vaarzen, die voor het eerst afkalveren, helpt met het laten schieten van de melk. Ik gebruik een homeopathische wondspray in de melkstal en mastitis behandel ik eerst homeopathisch, voordat ik een bacteriologisch onderzoek laat doen. We gebruiken op ons bedrijf daardoor minder antibiotica.'

Hoe zijn de reacties uit de omgeving?

'Die lopen uiteen van 'kwakzalverij' tot 'hé, homeopathische middelen gebruiken wij ook'. Met vijftien veehouders zit ik in een Whatsappgroep. Bij de ene veehouder werkt een middel wel, terwijl hetzelfde op een ander bedrijf niet aanslaat. Ik zie dat wij goede resultaten halen op ons bedrijf, maar ik vind het nog moeilijk om exact te zeggen of dat door de homeopathie komt. We hebben in ieder geval - even afkloppen - een gezonde veestapel. En door de cursus kijk ik beter naar de gezondheid van de individuele dieren.'

Terug