Nauwelijks ruimte voor meer aardappelen

Is er in Nederland nog ruimte om meer aardappelen te telen? Volgens lector Aardappelketen Peter Kooman is dat op dit moment een cruciale vraag voor de aardappelsector. Hij schetst een sector in dubio. 'Er is behoefte aan meer grondstof voor vooral de verwerkende industrie, aan de andere kant is er zorg vanwege de toenemende druk van bodemgebonden ziekten.'

Kooman verzorgde onlangs bij Aeres Hogeschool in Dronten een inleiding tijdens een kennismiddag met als titel: 'Ruimte voor de aardappel'. De lector ging daarbij vooral in op de mogelijkheden om in Nederland minder intensief aardappelen te telen zonder verlies van opbrengstcapaciteit.

Volgens Kooman laten CBS-cijfers zien dat het akkerbouwareaal in Nederland vanaf 2000 met 20 procent is afgenomen. 'Echter het aardappelareaal is de laatste jaren vrij stabiel gebleven. Daardoor nam het aandeel aardappelen vanaf de eeuwwisseling toe van 28 tot 32 procent.'
Met een rotatie van gemiddeld ongeveer 1 op 3 heeft de aardappelteelt in Nederland volgens Kooman zijn grens bereikt. 'Zeker ten aanzien van bodemgezondheid telen we op het randje. Voor een gezonde teelt is een ruimere rotatie zonder meer gewenst', stelt de aardappelwetenschapper.

Voor zowel consumptie-, pootgoed- als zetmeelaardappelen berekende Kooman hoe reëel een 1 op 4-rotatie is. Hij stelde vast dat op 23 procent van het consumptieareaal de rotatie 1 op 3 of intensiever is. Voor pootgoed is dit 43 procent en voor zetmeelaardappelen maar liefst 66 procent van het areaal.

De meeste hectares met consumptieaardappelen liggen in de teeltregio's vanaf Dronten zuidwaarts. De totale oppervlakte in 2017 was 76.200 hectare en de productie wordt door het CBS geschat op 4 miljoen ton. Voor een gemiddelde rotatie van 1 op 4 stelt Kooman vast dat het consumptieareaal afneemt tot ongeveer 71.300 hectare. Om dan toch te komen tot eenzelfde productie moet de hectareopbrengst stijgen van 52,5 ton tot gemiddeld 56,1 ton.

Pootgoedareaal

Het pootgoed in Nederland wordt vooral geteeld in de Noordoostpolder, Wieringermeer en Noord-Friesland en Noord-Groningen. Pootgoedtelers raken meer dan 5.000 hectare productieareaal kwijt als ze allemaal 1 op 4 gaan telen. Het Nederlandse pootgoedareaal komt dan uit op 37.100 hectare. Voor een totale productie van 1,5 miljoen ton is een opbrengststijging nodig van 35,4 ton tot gemiddeld 40,4 ton per hectare.

De grootste uitdaging komt voor rekening van de zetmeeltelers. Hun gezamenlijk teeltareaal op de Drentse en Groningse zand- en dalgronden daalt van 44.000 hectare naar zo'n 31.000 hectare als ze overstappen op een 1 op 4-rotatie. Voor de compensatie hiervan moeten ze een gemiddelde opbrengst realiseren van 61,2 ton per hectare. Nu is dat nog 43,1 ton voor een totale productie van 1,9 miljoen ton.

Als Nederlandse aardappeltelers allemaal overstappen op een 1 op 4-rotatie dan zou, uitgaande van de huidige teeltgebieden, het totale areaal moeten afnemen van 162.500 hectare tot 139.500 hectare. Bij een gelijkblijvende hectareopbrengst daalt de totale Nederlandse aardappelproductie van 7,4 miljoen ton naar 6,4 miljoen ton. Om dit productieverlies te compenseren, moeten de hectareopbrengsten met gemiddeld 15 procent omhoog.

Consequenties

'De ruimere rotatie maakt een gezondere aardappelteelt mogelijk', stelt Kooman. 'Deze berekeningen laten zien wat de consequenties zijn. Als we rotaties nog verder willen verruimen dan zullen we nog hogere hectareopbrengsten moeten realiseren. Bij 1 op 5 is dat gemiddeld meer dan 70 ton en bij 1 op 6 al zo'n 85 ton om de opbrengstcapaciteit in Nederland te handhaven.'

Volgens akkerbouwer Paul van Elderen zijn de meest geschikte gronden voor de aardappelteelt in Nederland al volop in gebruik. Hij ziet alleen op de zandgronden in Midden- en Oost-Brabant en Noord-Limburg nog mogelijkheden voor intensievere teelt. Van Elderen was tijdens de bijeenkomst in Dronten ook gevraagd om vanuit de praktijk te reageren op de stelling over meer ruimte voor aardappelen.

Zelf heeft Van Elderen een akkerbouwbedrijf in Zuidelijk Flevoland. Hij bewerkt samen met een buurman zo'n 470 hectare en heeft een bouwplan met 50 hectare pootgoed en 75 hectare consumptieaardappelen. 'We hebben in 2017 30 procent meer aardappelen geoogst dan het jaar daarvoor, maar dat is zeker geen trend. Vanwege de intensieve teelt en alle problemen met grondgebonden ziekten, moet ik maar zien of de productie per hectare structureel gaat stijgen.'

Vraagtekens

Voor Nederland stelt Van Elderen in elk geval dat het areaal pootgoed kan uitbreiden. Verder verwacht hij dat er geleidelijk meer biologische aardappelen geteeld gaan worden. Kijkend naar het economische plaatje en het rendement, dan plaatst de Flevolandse akkerbouwer zelf vraagtekens bij de teelt van fritesaardappelen.

'De strijd om een eerlijke prijs is keihard. Voor ons bedrijf is het eigenlijk alleen nog interessant om fritesaardappelen te telen voor de lange bewaring en dus levering in mei, juni of juli. De rest van het jaar kunnen we niet concurreren met de aardappelen die afkomstig zijn van lichtere gronden.'

Veredelen voor de toekomst met nieuwe technieken

Veredelaar Jeroen Bakker van pootgoedbedrijf HZPC ziet nieuwe veredelingsmethoden als mogelijkheid om meer ruimte te creëren voor de aardappelteelt. Hij sprak in Dronten over de aardappelveredeling van de toekomst en omschreef daarbij het tetraploïde aardappelgewas als genetisch zeer complex.

'De hybrideveredeling van aardappelen en de vermeerdering uit zaad zijn interessant voor de ontwikkeling van nieuwe rassen. Verder zijn technieken voor gene-editing en gene-transfer zoals Crispr-Cas en cisgenese te gebruiken om bestaande rassen beter te maken.'

Bij HZPC houden zich volgens Bakker inmiddels vier van de negen veredelaars bezig met de hybrideveredeling van aardappelen. De veredelaar durft nog niet exact te voorspellen wanneer het eerste ras van HZPC dat vermeerderd is uit zaad beschikbaar komt voor Nederlandse aardappeltelers. 'Maar in het volgende decennium moet dat zeker gaan lukken.'