Pootgoedsector kijkt terug op bewogen jaar

Groeischeuren in pootaardappelen hangen als een donkere wolk boven de Nederlandse pootgoedsector. Op 8 december besloot keuringsdienst NAK de normering voor pootaardappelen klasse B te wijzigen. Een zwarte dag in de geschiedenis van de Nederlandse pootgoedteelt, zo omschreven telers het besluit.

De NAK was zelf ook niet trots op de maatregel. Veel pootgoedtelers vatten de normverruiming op als het aanpassen van de spelregels, terwijl de wedstrijd al gaande is. Pas eind november lukte het de Vereniging voor de Aardappelverwerkende Industrie (VAVI), samen met handelshuis Agrico, om voldoende steun voor het initiatief te krijgen. Uiteindelijk werd de maatregel met de hakken over de sloot ingevoerd.

Enorm volume

De extra centimeter scheurdiepte die met de verruiming werd toegestaan, moest voor een enorm volume poters zorgen. Getallen tot 20.000 ton werden genoemd. Naarmate het afzetseizoen vorderde, werd dat getal teruggeschroefd. De extra vrijgekomen tonnage ligt eerder in de lijn van 2.000 tot 4.000 ton.

Wat heeft de (poot)aardappelsector geleerd van het groeischeurdebacle? Dat moet de toekomst uitwijzen. Samenspannende aardappelverwerkers wijzen met het vingertje naar de handelshuizen. Fabriek en verwerker hanteren meerjarige contracten waarin volumeafspraken zijn gemaakt. Fabrieken hebben op hun beurt afspraken met fastfoodketens voor de levering van frites.

Welles-nietesspelletje

In de ogen van de fabrieken hebben handelshuizen uitgangsmateriaal verkocht dat niet voorhanden is. Andersom geredeneerd hebben fabrieken eindproduct verkocht dat nog niet beschikbaar is. Een welles-nietesspelletje.

Pootgoedtelers zijn unaniem in hun mening. Steeds weer is tegen een consequente verruiming van de groeischeurnorm gestemd. Het is niet uit te sluiten dat in de toekomst niet weer een normverruiming vereist is. Of de handelshuizen hun verkoopstrategie aanpassen, valt te bezien.

Illegaal pootgoed

Een belangrijk argument dat voorstanders aandroegen, was de vrees voor illegaal pootgoed. Een tekort werkt illegaliteit in de hand. Dit voorjaar zijn er inderdaad telers betrapt op het gebruik van illegaal pootgoed. Maar het is niet te zeggen of dit komt door de aanscherpte controles of dat er daadwerkelijk meer illegale poters de grond in zijn gegaan.

Volgens Ton Stolte van de NAK richt de organisatie zich op vooraf geselecteerde regio's. De keuringsdienst maakt niet bekend welke regio's dat zijn. In drie bevestigde gevallen werden gebruikers van sjoemelpootgoed gesommeerd de partij direct te rooien.

Door het tekort zijn ook consumptietelers extra actief met het aanbieden van restpartijen. 'Restpartijen mogen alleen worden verhandeld, wanneer herkeuring plaatsvindt. In de praktijk vindt dat meestal niet plaats. We houden dit scherp in de gaten.'

Pootgoedareaal 2017

Ten opzichte van seizoen 2015-2016 verliep de overzeese export aan het begin van dit afzetseizoen beter. Dit heeft ermee te maken dat zowel de politieke als de financiële situatie in het Midden-Oosten en Noord-Afrika iets is verbeterd.

Algerije, de grootste afnemer van Nederlands pootgoed, besloot het vooraf opgestelde importquotum voor 80.000 ton pootgoed te verhogen naar 100.000 ton. Daarmee blijft het verschil met vorig seizoen 20.000 ton. Dit quotum is bijna volledig ingevuld met Spunta. Het areaal van de exportaardappel nummer één steeg tot een record van 5.665 hectare in 2016. Grote kans dat het ras in 2017 wederom een plus noteert.

Lastig handelen

Aanhoudende geopolitieke spanningen, gecombineerd met marktprotectionisme en lage verdiensten uit olie, zorgen ervoor dat het voor handelshuizen de komende jaren lastig handelen blijft. Afnemers zijn wispelturig en schroeven de kraan langzaam dicht. Zij willen meer binnenlandse productie en minder cashflow naar Europa. Daarnaast is het een opgave om betalingen rond te krijgen.

Ook de Europese markt was de handelshuizen gunstig gestemd. Het is bijzonder dat de EU-5 een verwachte areaalgroei van 5 procent neerzet, volgens een eerste NEPG-schatting. Aangezien de ambitie van Europese aardappelverwerkers groei is, hoeven handelshuizen niet te vrezen voor hun afzet.

Tweestrijd

Kijken we naar de areaalontwikkeling van de vijf belangrijkste fritesaardappelrassen, dan is een tweestrijd zichtbaar. Fontane spant de kroon. In tien jaar tijd maakte het Nederlands areaal een groei van 470 procent door. Agria en Innovator zijn de enige andere rassen die groei weten neer te zetten, al is die fors minder. Challenger en Ramos noteren een min.

Bintje is een verhaal apart. In tien jaar tijd halveerde het areaal. Afgelopen seizoen beleefde het ras een prijsopleving. De vraag is of dit de areaalreductie een halt toeroept.

België

Misschien komt het antwoord uit België. Uit de eerste cijfers van het Vlaamse landbouwministerie komt een groei in pootgoedareaal van 10 procent naar voren. Wellicht dat Belgische aardappeltelers de teelt zelf in handen nemen. Naar verwachting bedraagt het areaal dit jaar 1.400 hectare.

Ook Bintje kampte afgelopen seizoen met groeischeuren, maar aardappelverwerkers hebben geen grip op het ras en de pootgoedkosten zijn ten opzichte van monopolierassen relatief laag. Daarnaast viel het ras minder door de mand dan de nieuwere fritesrassen qua opbrengst.

Geen alternatieven

Alternatieven voor het huidige rassenpakket zijn er nauwelijks. Fritesfabrieken gebruiken monopolierassen om zich veilig te stellen van voldoende grondstof op contract. Dat werd dit seizoen pijnlijk duidelijk. Die houding neemt louter toe.

Agria is vanaf dit jaar licentievrij. Voor de teelt op kan schalen, zijn we een aantal jaren verder. Vraag is dan of telers en verwerkers het ras niet links laten liggen, zoals bij Bintje. Een klein voordeel: Agria wordt veel verwerkt tot verse frites. Laat die nu markt net opleven.