Tuinbouwland Turkije is de springplank naar Azië

Turkije verbindt twee werelddelen: Europa en Azië. Zoals het land een strategische sleutelpositie heeft op het geopolitieke speelveld, zo geldt dat ook op tuinbouwgebied. Tijdens Growtech in november waren standhouders uit 26 landen en bezoekers uit maar liefst 130 landen present. De omvangrijke vakbeurs trekt jaarlijks, naast Turkse bezoekers, veel mensen uit het Midden-Oosten, Centraal-Azië en Noord-Afrika.

Voor wat betreft de bedekte tuinbouw is Turkije een van de grootste landen ter wereld. Serkonder, de Turkse branchevereniging voor kassenbouwers, heeft geen actuele areaalgegevens paraat, maar volgens ingewijden beloopt dit tussen 60.000 en 70.000 hectare. Veelal gaat het om eenvoudige kassen en tunnels met een plastic dek. De techniek in deze kassen is vaak beperkt tot een irrigatiesysteem met meststoffendosering en er wordt vooral in de grond geteeld.

Tomaat is goed voor minimaal de helft van het areaal. Circa 3 procent van de kassen bestaat uit hightech-tuinbouw, waarvan deels met een glazen dek. Tot voor kort kwam 75 procent van de Turkse productie uit laaggelegen kustgebieden rond Antalya, Merin, Adana en Izmir. De Mediterrane regio heeft een lange traditie in de tuinbouw en herbergt vooral kleine familiebedrijven van gemiddeld 0,5 hectare.

'Die telers zouden moeten moderniseren, zodat ze meer kunnen oogsten. Maar meestal is er weinig budget. Toch zien we geleidelijk wel grotere bedrijven ontstaan', vertelt Tansel Bükülen, manager van Royal Brinkman in Turkije. Momenteel wordt er amper geïnvesteerd in Europese tuinbouwtechniek vanwege de hyperinflatie, de hoge rentestanden en de zwakke munt.

Naast tientallen kassenbouwers en andere toeleveranciers uit het gastland waren er dit jaar op Growtech minstens twintig Nederlandse bedrijven aanwezig. Daaronder bekende namen als Koppert, Royal Brinkman, Van der Knaap, Van der Hoeven Kassenbouw en Hoogendoorn. De producten en diensten van deze toeleveranciers betreffen met name zaden, groeimedia, klimaatcomputers, gewasbescherming, kassen en installaties.

Nederlandse knowhow

Een bijzondere toeleverancier in Turkije is MST Holland, een symbiose van Nederlandse technische knowhow en de Turkse zakencultuur. Installateur Peter Barel richtte MST Holland ruim twintig jaar geleden op met de Turkse Meral Bilgin, die de lokale zakenmores verstaat. 'We combineren Europese kwaliteit met de Turkse cultuur en zijn daarmee succesvol', vertelt Barel. Inmiddels telt het bedrijf 35 medewerkers en heeft het nabij Antalya een productielocatie voor de bouw van irrigatie-units.

Naast watertechniek levert en installeert de onderneming klimaatcomputers en elektrotechniek. 'Zonder Turkse partner is het heel lastig om hier een voet aan de grond te krijgen', licht Barel toe. 'Het werkt niet makkelijk hier. Wij maken mee dat installaties niet goed functioneren doordat de Turkse kassenbouwers die onze computers verkopen niet goed samenwerken met andere toeleveranciers. Dat is een groot verschil met Nederland.'

De hightech-tuinbouw van Turkije is voornamelijk in het bergachtige binnenland te vinden, waar een landklimaat heerst. Daar hebben telers geen last van hete zomers, zoals in Antalya waar de kassen dan leeg zijn, verklaart de Turkse toeleverancier Haluk Atamal. 'In het binnenland is een tomatenproductie van 80 kilo per meter mogelijk, terwijl dit in de regio rondom Antalya blijft steken op zo'n 35 kilo.'

Atamal legt uit dat het binnenland een veel langer productieseizoen kent, net zoals in West-Europa. 'Daarvoor is wel een locatie nodig van minimaal 1.000 meter boven zeeniveau, om voldoende nachtafkoeling te realiseren.'

Dankzij relatief goedkope en duurzame aardwarmte vanuit de rotsbodem wordt in het binnenland geteeld in moderne, verwarmde kassen. In december maakte de Europese bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling bekend een lening te verstrekken van 30 miljoen euro aan een geothermisch verwarmd glastuinbouwproject in Aksaray.

Het zijn vooral investeerders van buiten de sector die grootschalige bedrijven laten bouwen. Meestal in het binnenland, maar een enkele ook in de regio rond Antalya. Zo verscheen afgelopen jaar aardbeienkwekerij Neo Strawberry, waar half december de eerste aardbeien werden geplukt.

Investeerders

Het modern opgezette bedrijf met buisrailverwarming, klimaatscherm en teelt op kokossubstraat valt op tussen de kleine familiebedrijven. De kwekerij is gestart door investeerders die hun geld met name verdienen met 'cosmetisch toerisme', iets wat groot is in Turkije.

'We willen investeringen spreiden en voedselproductie is een sector die continuïteit biedt. Andere activiteiten zijn kwetsbaarder en afhankelijk van geopolitieke omstandigheden', zegt investeerder Celsuk Tayfur. Na enkele jaren van oriëntatie en diverse proeven is hij trots dat de eerste kas van 3,5 hectare nu in bedrijf genomen is. Een tweede kas van 4 hectare is in aanbouw.

De aardbeien worden op twee lagen geteeld in teeltgoten. Na de pluk gaan de vruchten direct in de eindverpakking, gereed voor levering aan de supermarkt. Neo Strawberry richt zich vooral op export, zowel naar het Midden-Oosten als Europa.

Voor het irrigatiewater is de aardbeienteler, net als de meeste tuinders in Turkije, aangewezen op ondergrondse bronnen. Het opvangen van regenwater vanaf het kasdek naar een bassin is nog niet algemeen. Dat komt vooral doordat neerslag niet gespreid valt, maar met name 's winters wanneer de teelt weinig gietwater vraagt.

Waterschaarste

De laatste jaren daalt het waterniveau in veel ondergrondse 'aquifers' tot kritische waarden. De oorzaken zijn zowel klimaatverandering als meer onttrekking van water door bevolkingsgroei en de intensieve land- en tuinbouw. Dat waterschaarste een groot probleem wordt in dit deel van de wereld, daarover zijn tuinbouwspecialisten het eens. 'De bewustwording begint nu pas te komen', ziet installateur Barel.

Toch zijn er volgens hem nu signalen dat er regelgeving komt voor recirculatie van drainwater. 'Ik sluit ook niet uit dat hemelwateropvang nog eens verplicht wordt. Vooral voor substraatteelt wordt het prangend. Een substraatmat heeft nauwelijks buffercapaciteit, dus je moet elk halfuur water geven.'

Grote, moderne kwekerijen recirculeren al, maar bij veel Turkse kwekerijen wordt het water dat retour komt uit de teelt nog buiten de kas geloosd. 'Telers verliezen daarmee (naast veel water) al snel een derde van hun meststoffen', stelt technicus Philip Eekma van Van der Hoeven/Patron Agri Systems. Tijdens Growtech sprak hij veel telers met interesse in installaties voor recirculatie en ontsmetting.

Anderzijds is men huiverig voor het verspreiden van virussen via hergebruik van gietwater. 'Bij recirculatie moet je water ontsmetten. Een ontsmettingsinstallatie kan je alleen al door de besparing op meststoffen in tweeënhalf jaar terugverdienen', denkt hij. Daarvoor zijn technieken als uv-systemen, ultrafiltratie en ozondosering beschikbaar.

De belangrijkste reden is echter waterbesparing. 'Er is in de Turkse tuinbouw geen traditie in waterhergebruik en de onbekendheid met de moderne technieken is groot. Er wordt weinig in geïnvesteerd, maar ik verwacht dat de overheid recirculatie en ontsmetting wel zal verplichten, het wordt een noodzaak.'