Opslag in batterijen is nieuwe stap in energietransitie

De tijd dat de eerste windturbines op boerenerven verschenen, ligt al weer even achter ons. Inmiddels zijn er grote gebieden in Nederland waar tientallen molens tegelijk worden gebouwd. Ze voorzien in een groot deel van onze elektriciteitsbehoefte, zonder de nadelen van met fossiele energie gestookte centrales. En nog altijd zijn de windmolens voor een groot deel in bezit van agrariërs.

Een van de grootste windparken van Nederland staat in de Drentse Monden en Oostermoer, een streek in zuidoostelijk Drenthe, waar de wind vrij spel heeft en de rendementen hoog zijn. Verspreid over 50 vierkante kilometer staan hier 45 windmolens. Ze leveren groene stroom voor ongeveer 225.000 huishoudens, dat zijn er meer dan in heel Drenthe. In totaal zijn hier ruim honderd lokale agrarische bedrijven bij betrokken. Een van de initiatiefnemers van dit windpark is Duurzame Energieproductie Exloërmond (DEE). Hierbij zijn 21 boeren aangesloten en burgercoöperatie de Windvogel, die samen zeventien windmolens bezitten.

Akkerbouwer Jakob Bartelds is voorzitter van DEE. ‘Het windpark draait nu anderhalf jaar naar tevredenheid’, vertelt hij. ‘Maar wind- en zonne-energie is onvoorspelbaar. Soms produceren we te veel energie, terwijl er weinig vraag is, en soms te weinig.’
Vooral op dagen dat er veel wind staat en bovendien de zon schijnt, kan er overproductie van groene elektriciteit ontstaan. Bartelds: ‘Dat kan er zelfs toe leiden dat we turbines moeten stilzetten omdat er te weinig vraag is.’

DEE kwam zodoende tot de conclusie dat er batterijen - grote accu’s - moeten komen om stroom in op te slaan als de productie de vraag overstijgt. Als de vraag toeneemt en de productie blijft daarbij achter, kunnen de batterijen stroom aan het net leveren. Dat heet regelbaar vermogen.

Het lijkt een eenvoudige oplossing, maar er komt nogal wat bij kijken. Daarom vroeg DEE Ventolines om vragen te beantwoorden als: is het haalbaar, kunnen er batterijen op het net worden aangesloten, welke capaciteit is er nodig en welke vergunningen moeten worden aangevraagd?

Rens Savenije van Ventolines begeleidt klanten als DEE in het proces van ontwikkeling, aanschaf en installatie van batterijen voor energieopslag. ‘We ondersteunen onze klanten bij gesprekken met de gemeente en de netbeheerder, maken een haalbaarheidsstudie en werken de plannen uit. Regelbaar vermogen is cruciaal geworden. Alle nieuwe wind- en zonneparken krijgen tegenwoordig standaard een batterij erbij en heel veel bestaande parken zijn ermee bezig.’ Bartelds: ‘Het kwam steeds vaker voor dat we een aantal windmolens moesten afschakelen, omdat de productie te groot was. Als alles optimaal produceert, kan de stroomprijs negatief worden en leg je er op toe.’

Grote investeringen

Energieopslag is daarom een uitkomst, stelt Savenije. Maar dat gaat gepaard met grote investeringen. Een belangrijke vraag die daarom moet worden beantwoord, is of de investering zich uiteindelijk terugbetaalt. En in tegenstelling tot windmolens en zonnepanelen, worden batterijen niet gesubsidieerd door de overheid. Ook banken zijn nog terughoudend met de financiering van batterijen.

Savenije: ‘In 2022 lagen de stroomprijzen extreem hoog en dan kan het zeker uit. Dan verdien je zo’n batterij in twee tot drie jaar terug. Maar wij kijken naar een periode van vijftien jaar. Afhankelijk van hoe de stroomprijs zich ontwikkelt, is de terugverdientijd twee tot tien jaar.’ Naarmate er meer groene energie wordt opgewekt, zal de kloof tussen vraag en aanbod groter worden. Dat maakt de aanschaf van batterijen aantrekkelijk. Daar staat tegenover dat als er steeds meer batterijen komen, die kloof weer minder groot wordt. ‘Wij hebben besloten als de wiedeweerga ermee aan de slag te gaan’, zegt Bartelds, ‘want hoe eerder je erbij bent, hoe korter de terugverdientijd. We gaan uit van ongeveer vijf jaar.’

DEE wil twee batterijen aanschaffen, van 7 en 8 megawatt. Zestien van de zeventien windmolens worden daarop aangesloten, een lijn van zeven en een lijn van negen stuks. De zeventiende windmolen van DEE staat solitair. Savenije: ‘Een batterij moet ongeveer een kwart tot eenderde van het maximale vermogen van de turbines hebben. Dat betekent voor deze twee batterijen een investering van ongeveer 12 miljoen euro. Daarvan moet je ongeveer de helft zelf investeren en de andere helft lenen.’

Bartelds: ‘We doen dit uit maatschappelijk verantwoordelijkheidsgevoel, maar we gaan er natuurlijk vanuit dat we er ook financieel baat bij hebben. Maar hoeveel baat we erbij hebben, is moeilijk te zeggen. Je kunt wel voorspellingen doen, maar die komen nooit uit. Als je niet bereid bent risico te lopen, kun je nooit veel verdienen. Als je meer risico loopt, kun je meer verdienen.’

Sector loopt voorop

Agrariërs hebben altijd een belangrijke rol gehad in de energietransitie, benadrukt Ventolines-adviseur Savenije. ‘DEE is hiermee wel aan het pionieren. Aan dit soort initiatieven zie je dat de agrarische sector weer voorop loopt.’

Toen de windmolens zouden worden gebouwd in de Drentse Monden en Oostermoer, liepen veel omwonenden daartegen te hoop. Ze vreesden overlast en aantasting van het landschap. Savenije verwacht dat de installatie van de batterijen minder weerstand oproept. ‘Er komt per batterij een installatie te staan van ongeveer twintig bij twintig meter oppervlak. De hoogte is tweeënhalf tot drie meter, dus dat is gemakkelijk in het landschap in te passen. De batterijen bestaan uit kasten die geschakeld worden. Bovendien gaan we met de gemeente overleggen over beplanting rond het gebouw.’

De realisatie van het project neemt naar verwachting twee tot vier jaar in beslag. Hoe snel de batterijen in bedrijf kunnen zijn, is afhankelijk van de snelheid van vergunningverlening en van de levertijden van benodigde materialen. Als gevolg van de energietransitie is de vraag naar grondstoffen als lithium en ijzerfosfaat enorm toegenomen.

Maar ook de levensduur van batterijen voor regelbaar vermogen is een onzekere factor. Savenije: ‘We gaan uit van een levensduur van vijftien jaar, maar dat is erg afhankelijk van het gebruik.’