Uitspraak maant kabinet tot spoed met stikstofaanpak

De ministers Hugo de Jonge voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening en Christianne van der Wal voor Natuur en Stikstof zitten nu zwaar in de problemen die zijn veroorzaakt door het uitblijven van goed stikstofbeleid in de afgelopen decennia. De te verdelen stikstofruimte wordt met het oordeel van de Raad van State nog verder onder druk gezet, omdat bouwprojecten meer stikstofruimte nodig gaan hebben. Die stikstofruimte moet ergens vandaan komen. Dat vergroot de druk op de agrarische sector om in te leveren.

Het vervallen van de bouwvrijstelling is allereerst een zware klap voor De Jonge. De bouwvrijstelling liet toe dat de stikstofproductie tijdens de bouwfase van projecten niet hoefde te worden meegeteld. Een berekening van de stikstofproductie tijdens de gebruiksfase van zo'n project was voldoende. Daarbij gaat het om projecten als woningbouw, wegenbouw, windmolenparken en het project 'Porthos' dat de directe aanleiding vormde voor het verbieden van de bouwvrijstelling.

Bouw compressorstation

Dit laatste project voor de aanleg van leidingen vanaf de Maasvlakte naar lege gasvelden onder de Noordzee bood milieuorganisatie Mobilisation for the Environment (MOB) de kans om de bouwvrijstelling door de Raad van State te laten toetsen. Het project 'Porthos' is bedoeld om CO2 (broeikasgas) veroorzaakt door de industrie in het Rotterdamse havengebied af te vangen en via leidingen af te voeren. Maar de aanleg van de leidingen en de bouw van een compressorstation zorgen volgens MOB voor een stikstoftoename op de nabijgelegen Natura 2000-gebieden in de Zuid-Hollandse duinen.

MOB eiste dat de landelijk geldende bouwvrijstelling van tafel ging en haalde dus zijn gelijk bij de Raad van State. Het argument van de staat dat de productie van stikstof tijdens de bouwfase slechts tijdelijk is, deugt niet, stelt MOB. De aanlegfase van het project 'Porthos' duurt al minstens twee jaar. Bovendien zijn er overal in het land tegelijkertijd veel projecten in aanbouw. De bouwvrijstelling maakt zo continu tijdelijke stikstofproductie mogelijk zonder te kijken naar de gevolgen voor de natuur.

Geen maximum

Volgens de Raad van State is er in de wet geen maximum gesteld aan het gebruik van de bouwvrijstelling. 'Deze is op geen enkele manier beperkt naar plaats of tijd. Van de bouwvrijstelling kan dan ook een onbeperkt gebruik worden gemaakt, nu en in de toekomst.' Dat vindt de Raad van State niet goed.

De betrokken ministeries van Economische Zaken en Volkshuisvesting stelden dat de bouwvrijstelling kon worden ingevoerd in 2021, omdat er een heel pakket aan natuurmaatregelen tegenover staat. 'Het totale pakket aan maatregelen is volgens de wetgever heel robuust en effectief en zal met zekerheid leiden tot een structurele en landelijke verbetering van stikstofgevoelige natuurwaarden in Natura 2000-gebieden.'

Maar de Raad van State heeft die luchtballon woensdag dus doorgeprikt. De onderbouwing van het standpunt van de ministers deugt niet. Net als bij de eerdere stikstofuitspraak van de Raad van State in 2019 maken ze weer dezelfde fout: ze beloven natuurverbetering, maar maken dat wetenschappelijk niet hard. Dat is volgens de Europese regels wel vereist.

Agrarische maatregelen

De Raad van State stelt dat het nodig is 'dat die maatregelen daadwerkelijk zijn uitgevoerd en dat de verwachte voordelen daarvan vaststaan'. Maar bij het invoeren van de bouwvrijstelling was het pakket aan extra natuurmaatregelen nog niet uitgevoerd. De verwachte voordelen stonden niet vast. De Raad van State noemt ze zelfs 'zeer onzeker'.

Het gaat onder meer om agrarische maatregelen die natuurverbetering en stikstofruimte zouden moeten opleveren, zoals de opkoop van piekbelasters, een beëindigingsregeling voor veehouders, aanpassingen van veevoer, stalmaatregelen, vergroting van het aantal uren weidegang en mestverwerking.

De Raad van State constateert dat die maatregelen afhankelijk zijn van vrijwillige medewerking van veehouders en hun verdienmodellen. Bovendien is bij uitkoopregelingen instemming van de Europese Commissie vereist vanwege staatssteun die in principe verboden is.