Rico Ligtvoet: 'Gevolgen gascrisis voor glastuinders niet te overzien'

Ligtvoet heeft ruime ervaring met de land- en tuinbouw. Voordat hij bij Hekkelman Advocaten werkte, was hij een drietal jaren actief als advocaat bij Goorts + Coppens in het Noord-Brabantse Deurne. Voor die tijd stond hij boeren en tuinders bij als jurist bij de Zuidelijke Land- en Tuinbouw Organisatie (ZLTO).

Een beroep op het energiecontract is geen garantie voor de levering van gas in een crisissituatie

Rico Ligtvoet, advocaat bij Hekkelman Advocaten in Nijmegen

Waar bent u bezorgd over?

'De glastuinbouw is in hoge mate afhankelijk van aardgas. Klimaat- en energieminister Rob Jetten vindt tot dusver dat er geen sprake is van een gascrisis. Daarom worden de maatregelen uit het Bescherm- en Herstelplan Gas vooralsnog niet in werking gesteld. Andere Europese lidstaten, waaronder Duitsland, zijn voorzichtiger en hebben al een noodplan in gang gezet.'

Wanneer is er sprake van een gascrisis?

'Een gascrisis doet zich voor als er sprake is van een noodsituatie met een uitzonderlijk hoge gasvraag of een aanzienlijke verstoring of verslechtering van de gaslevering. Een storing als gevolg van (geo)politieke invloeden heeft volgens het plan de potentie om tot een gascrisis te leiden. Daaronder valt bijvoorbeeld de beslissing van Rusland om de gaskraan dicht te draaien.'

Wat houdt het Bescherm- en Herstelplan Gas in?

'Europese regelgeving verplicht de EU-lidstaten om een noodplan op te stellen om de gasleveringszekerheid zoveel mogelijk te garanderen. Nederland heeft daarvoor het Bescherm- en Herstelplan Gas opgesteld. Het plan is erop gericht om beschermde afnemers zo lang mogelijk van gas te voorzien en om het gassysteem zo goed en zo lang mogelijk te waarborgen.'

Wie zijn beschermde afnemers?

'Het gaat om het midden- en kleinbedrijf en onderwijs- en overheidsdiensten. Daarbinnen is een groep extra beschermde afnemers, zoals huishoudens en de gezondheidszorg. Industriële afnemers, onder wie glastuinders, worden niet beschermd. Nederland heeft genoeg gas in opslag voor beschermde afnemers, stelt Jetten. Hij heeft de Tweede Kamer laten weten dat hij ook voor deze groep geen leveringsproblemen verwacht als er sprake is van een normale winter.'

Wat verstaat de minister onder een normale winter?

'Jetten licht niet toe wat hij daaronder verstaat, maar heeft wel de verwachting uitgesproken dat Nederland de winter goed doorkomt. Een garantie wordt daarbij uiteraard niet gegeven. Niets is zo veranderlijk als het weer.'

Wat bedoelt u daarmee?

'Ik bedoel daarmee dat er onvoldoende aandacht is voor de gevolgen van de situatie voor zakelijke gebruikers van gas, zoals glastuinders. Als er komende winter geen of onvoldoende gas kan worden geleverd, zijn de gevolgen voor de glastuinbouw niet te overzien. Als er niet meer maatregelen worden genomen, voorzie ik een zwarte winter voor glastuinders.'

Welke maatregelen kan de overheid inzetten als er sprake is van een gascrisis?

'Volgens het Bescherm- en Herstelplan Gas treedt dan de maatregelenladder in werking. De ladder gaat in eerste instantie uit van betrekkelijk lichte maatregelen, die al snel oplopen in zwaarte.

'De eerste maatregel is de oproep aan iedereen om het gebruik van gas te verminderen. Daarna volgen maatregelen die vooral de niet-beschermde afnemers raken, waaronder de glastuinbouw. Bedrijven kunnen bijvoorbeeld worden gedwongen om over te schakelen op een andere brandstof. Ook kunnen ze worden afgesloten van het gasnetwerk. Deze maatregelen zijn desastreus voor de glastuinbouw.'

Moeten glastuinders zich zorgen maken?

'Glastuinders hoeven zich niet direct zorgen te maken. Pas als er sprake is van een gascrisis, kan de leveringszekerheid voor glastuinders in het geding komen. Gelet op het feit dat de glastuinbouw grootverbruiker is van gas, komen maatregelen in het geval van een crisis al snel in zicht. Welke maatregelen dat zijn, is volgens het Bescherm- en Herstelplan Gas afhankelijk van de specifieke situatie. Dat biedt weinig zekerheid over wat glastuinbouwbedrijven de komende winter mogelijk te wachten staat in het geval van een crisis.'

Hebben glastuinders recht op compensatie in het geval van een crisis?

'Het Bescherm- en Herstelplan Gas biedt daarvoor weinig zekerheid. Toch ligt een vorm van compensatie voor de hand. Het gaat waarschijnlijk om een vergoeding voor onevenredige schade als gevolg van overheidsmaatregelen in een gascrisis. Deze vorm van compensatie wordt nadeelcompensatie genoemd. Van belang is dat het gaat om een vergoeding, niet om een volledige schadeloosstelling.

'Bovendien wordt rekening gehouden met het ondernemersrisico, waardoor niet alle schade wordt vergoed. Daarnaast moet aan een aantal juridische voorwaarden worden voldaan, waaronder de eis dat een glastuinbouwbedrijf onevenredig hard wordt geraakt door de maatregelen. Het is niet eenvoudig om dat aan te tonen, maar een crisissituatie lijkt daarvoor voldoende aanknopingspunten te bieden.'

Biedt een energiecontract zekerheid?

'Een beroep op het energiecontract is geen garantie voor de levering van gas in een crisissituatie. Schadevergoeding is in veel gevallen ook uitgesloten. Hoewel energieleveranciers zich in contracten verplichten om gedurende een langere periode gas te leveren, maken ze gebruik van algemene leveringsvoorwaarden.

'Daarin staat meestal een overmachtsclausule, die het voor energieleveranciers mogelijk maakt om in bepaalde gevallen onder hun verplichtingen uit te komen. Denk aan internationale conflicten en maatregelen van de overheid. Dan vervalt de verplichting tot schadevergoeding, waardoor een glastuinbouwbedrijf met lege handen achterblijft.'