'Behoud natuurlijke bestuivers kan telers flink geld opleveren'

Koos Biesmeijer houdt zich al een leven lang bezig met natuurlijke bestuivers als bijen, hommels en andere insecten. Hij deed onderzoek in verschillende landen in de wereld naar de rol van bestuivers in ecosystemen en in de land- en tuinbouw. Naast zijn werk als wetenschappelijk directeur van Naturalis werd Biesmeijer in 2013 benoemd tot bijzonder hoogleraar Functionele Biodiversiteit aan de Universiteit van Amsterdam (UvA).

Hoe kan geld worden verdiend met bestuiving?

'In de fruitteelt wordt de helft van de waarde van de vruchten bepaald door bestuiving. Als vruchten niet goed gevormd zijn, komt dat door slechte bevruchting. We zien dat veel in appels en aardbeien. Slechte bestuiving betekent een minder goede kwaliteit vruchten en dus een lagere prijs. Telers kunnen vast wel uitrekenen wat een paar procent mindere kwaliteit fruit op een bedrijf van bijvoorbeeld 30 hectare appels betekent.'

We kunnen toch ook bijenvolken inzetten voor bestuiving?

'Het inzetten van bijenvolken is eigenlijk een noodoplossing, als je het landschap niet goed beheert. Voor een goede bestuiving heb je ook wilde bestuivers nodig en die moeten een plek hebben om te nestelen en zij hebben voedsel nodig. De voorwaarden moeten in het landschap aanwezig zijn.'

Wat doen wilde bestuivers anders dan bijen?

'Ze doen in principe hetzelfde, maar ze versterken elkaar. Hoe meer soorten, hoe beter de bestuiving. We hebben uitgerekend dat bestuiving door honingbijen een teler zo'n 2.700 euro per hectare oplevert. Komt daar goede bestuiving door wilde bestuivers bij, dan levert dat nog eens 2.700 euro per hectare op. In totaal kan dat dus 4.400 euro per hectare opleveren.'

Hoe is het gesteld met de biodiversiteit in ons agrarisch landschap?

'Er is veel druk op biodiversiteit in ons land. Dat komt door de intensieve landbouw, maar ook door verstedelijking en aanleg van wegen. Wat me opvalt, is dat biodiversiteit in de agrarische sector te veel als probleem wordt gezien en niet als een oplossing. We willen alles beheersen in onze landbouwproductie. Daardoor is er weinig ruimte voor diversiteit. Dat is jammer, want er komt steeds meer kennis die laat zien hoe natuur en landbouw elkaar kunnen versterken.'

De Flevopolder is een hoogproductieve regio. Past daar wel biodiversiteit?

'We moeten ons inderdaad afvragen of biodiversiteit in dergelijke gebieden wel werkt. Het kan ook een keuze zijn om sommige regio's als agrarische productiegebieden te zien. In andere gebieden kunnen natuur en landbouw beter worden geïntegreerd. Het wordt natuurlijk wel lastig als je in hoogproductieve gebieden gewassen teelt waar bestuivers nodig zijn. Die hebben tenslotte toch een plek nodig om te wonen en nestelen. Uit onderzoek blijkt dat de opbrengst door bestuiving met 24 procent kan toenemen. Dat is voor een boer van economische belang.'

Er is altijd een gevecht tussen economie en ecologie. Elk stuk land dat niet productief is, kost de boer geld.

'Biodiversiteit kan de productie ook versterken. In de Hoeksche Waard is een project met akkerranden ingezet. Daaruit bleek dat door de aanwezigheid van natuurlijke vijanden in de akkerranden minder gespoten hoefde te worden. De eerste bespuiting wordt later in het seizoen uitgevoerd of de bestrijding is meer plaatselijk dan veldbreed. Dat levert de boer geld op.'

Hoe staat u in de discussie over het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en bijgezondheid?

'Insecticiden doden insecten en herbiciden doden bloemen waar insecten hun voedsel vandaan halen. Maar het is logisch dat agrarische ondernemers hun gewas willen beschermen. Ondertussen weten we uit onderzoek dat gewasbeschermingsmiddelen niet dé factor zijn die bijen doodt.'

Wat is het dan?

'Het is een combinatie van factoren. De varroamijt die parasiteert in een bijenvolk, kan veel schade aanrichten. Een imker moet de kennis hebben om die varroamijt te bestrijden. Dat is de laatste jaren steeds belangrijker geworden. Er zijn imkers die zeggen: 'Vroeger had ik nooit sterfte en nu ineens wel.' Dat klopt, want de impact van de varroamijt is pas in de afgelopen twintig jaar voelbaar geworden.'

Organisaties als Greenpeace stellen wel dat chemische middelen de hoofdoorzaak van bijensterfte zijn.

'Ik vind dat Greenpeace met deze stelling veel te kort door de bocht gaat. Maar we moeten blijven opletten. De nieuwe generatie gewasbeschermingsmiddelen zoals neonicotinoïden werken heel slim. De bij gaat er niet direct dood van, maar kan wel de gezondheid of het functioneren van de bij beïnvloeden. Het is zoiets als roken: het effect wordt pas merkbaar op de lange termijn.'

Waar komt die belangstelling voor bestuivers eigenlijk vandaan bij u?

'Het onderwerp raakt veel sectoren en partijen: chemiebedrijven, land- en tuinbouw, economie, bijenhouderij en ook onderbuikgevoelens in de maatschappij. Als wetenschapper wil ik de schakel zijn naar de praktijk. Ik weet zeker dat er veel slimme oplossingen zijn waarin teelt en natuur gecombineerd kunnen worden. Daar moeten we aan werken. Ook boeren en tuinders hebben daar belang bij.'