Blauwmaanzaad gedijt als speculatief gewas

In de zaaddoos van de slaapbol (Papaver somniferum) zitten enkele duizenden zaadjes. Het is een oliehoudend zaad. Dit maakt het product bewaarbaar en daarmee geschikt om, mits goed droog, enkele jaren op te slaan en te verkopen als de marktprijs goed is.

Is die prijs goed, dan levert het gewas een beter saldo dan tarwe, maar de teler moet soms jaren geduld hebben. Het maakt van blauwmaanzaad een speculatief handelsgewas.

Veel ruimte neemt het zaad niet in. Van een hectare haalt een teler meestal tussen de 1.400 en 1.600 kilo. Afdelingshoofd granen, zaden en peulvruchten Rien Fieman van CZAV schat dat een hectareopbrengst in twee tot drie kisten past.

Grootste collecteur

CZAV is de grootste collecteur van het zaad in Nederland. De coöperatie kan het drogen en opslaan en de teler inlichten als er een koper voor is. Is de prijs naar de zin van de teler, dan kan het product naar de exporteur of verwerker.

Fieman vertelt dat Tsjechië de grootste speler op de markt is. 'Als daar te weinig product is, loopt de prijs hier op. Het laatste halfjaar is dat zo. Niet lang geleden was de prijs nog 1.000 euro en nu is die 2.750 tot 3.000 euro per ton. We telen het hier met in het achterhoofd dat onze markt omhoog gaat, als het daar misgaat. In de droge zomer van 2018 was de teelt in Tsjechië geen succes.'

Tsjechisch areaal

Allemaal nu in de teelt stappen, zal volgens Fieman niet werken. 'De verwachting is dat het areaal in Tsjechië in 2019 verdubbelt en dan zakt de prijs weer in.'

Fieman zegt dat de teelt geschikt is voor telers die de vrijheid hebben een paar hectares per jaar met het gewas te doen. 'Omdat ze het zaad van enkele jaren opslaan in afwachting van een goed verkoopmoment, kan het toch wel om aardig wat hectares in de opslag gaan.'

Voorkeur voor Hollands blauwmaanzaad

Van de Bilt zaden en vlas in Sluiskil handelt in en exporteert blauwmaanzaad. 'Ons bedrijf heeft een sterke voorkeur voor Hollands blauwmaanzaad vanuit het oogpunt van kwaliteit', meldt de firma. Bij blauwmaanzaad is de kleur belangrijk. Het meeste product wordt als hele zaadjes gebruikt als decoratie op brood of in graanmengsels.

Nederlands blauwmaanzaad wordt soms gemengd met product uit Tsjechië, vanwege de kleur. De rassen Marianne en Rosalie zijn volgens Van de Bilt kwalitatief goed. Ze gaan al jaren mee in de teelt, want veredeling vindt nauwelijks plaats in het kleine gewas.

Concentratie teelt in zuidwesten

Volgens landbouwkundig onderzoek uit de vorige eeuw gedijt blauwmaanzaad het best op goed doorlatende, kalkrijke klei- en zwavelgronden met een goed humusgehalte. Dat verklaart waarom de teelt zich in het zuidwesten concentreert.

Hanko Blok van CZAV adviseert telers in deze regio. 'Het zijn meestal telers die het gewas van oudsher in het bouwplan hebben.'

Blok ziet de laatste vijf jaar een kleine groep nieuwkomers in de teelt. 'Dat zijn grotere telers. Ze telen niet enorme oppervlaktes. Maar omdat het grotere bedrijven zijn, gaat het wel snel om 10 tot 20 hectare, terwijl bij de andere generatie 2 tot 5 hectare gewoon was.'

Oude kennis

Blok en de telers vallen terug op oude kennis bij blauwmaanzaad. Vooral de beheersing van onkruiden is belangrijk. Daarvoor zijn een paar middelen toegelaten die de teler kan gebruiken voor opkomst en als de plant in de begingroei is. Het recent toegelaten middel Callisto is volgens Blok een goede aanvulling naast Boxer en Basagran, omdat het het gewas zelf minder terugzet.

Blauwmaanzaad heeft een trage begingroei. Eenmaal op gang zet de groei goed door. Te weelderige ontwikkeling is niet goed. Het gewas kan dan legeren en daardoor moeilijker te oogsten zijn. Dat laatste geldt zeker als het als dekvrucht voor een ander gewas wordt geteeld.

Fijnzadig gewas

Het gewas is zo fijnzadig, dat telers met 1 tot 2 kilo zaad per hectare klaar zijn. Voor een goede verdeling van het zaad mengen ze het wel met sojaschroot of oud, door verhitting niet meer kiemend zaad van eerdere jaren.

Blok zegt dat ondiep zaaien op 1 centimeter het beste is. Slemp en verdroging van het kiemplantje zijn een risico. De stikstofgift kan vooraf of met een kleine tweede gift worden verdeeld. Blok zegt dat het gewas niet direct kali- of fosfaatbehoeftig is.

Bederf voorkomen

Na het dorsen met een gewone combine met fijne zeven of een fijnmazig net over de zeven, is het belangrijk het product snel te drogen. Soms komt er zaad van de melde mee met dorsen. Dat is vooral slecht voor het vocht in het product. Het kan goed achteraf worden geschoond, maar om bederf te voorkomen is direct na de oogst terugdrogen extra belangrijk.

Blok zegt dat de kwaliteit van het Nederlandse zaad zeker het beste is. 'Met name de kleur van het zaad is heel goed en het is prachtig als het gewas in bloei staat.'