'Hier moet eerst een boer tussenuit'

Een betere reden om nog eens een kavelruil op te zetten, is er eigenlijk niet voor melkveehouder Geert Smits uit Noord-Sleen. Hij is nauw betrokken bij het kavelruilproject Sleen/Emmen-West dat Prolander samen met LTO Noord Coevorden/Emmen-West in 2008 in gang zette.
Hoewel zijn eigen bedrijfssituatie zeker niet optimaal is, zijn 60 hectare land ligt ook nog eens verdeeld over acht percelen, is hij zeker te spreken over de vooruitgang die inmiddels is in het gebied is geboekt. 'De boeren hier beschikken vaak net als ik over veel losse stukjes. Sinds de ruilverkaveling van 1970 is veel grond opgesplitst. Bedrijven hebben hier gemiddeld 25 hectare aan huis, maar bewerken 50 tot 150 hectare.'
Aan die situatie wil LTO Noord Coevorden/Emmen-West iets doen. Van Den Hool in het zuiden tot 't Haantje in het noorden en de stad Emmen in het oosten wordt overal zo mogelijk een ruilproces in gang gezet. Als ware het een veegactie door het hele gebied. Het zijn vooral veel kleine stapjes die worden gezet en die bij elkaar opgeteld toch de hele landbouwstructuur in het gebied verbeteren, stelt Smits vast.

Doorlooptijd

'Veelal ruilen hier telkens tussen de drie tot vijf boeren. Dat houdt het overzichtelijk en de doorlooptijd is relatief kort.' Een project met achttien deelnemers en 140 hectare bij Sleen was echt een uitzondering.
Zelf kon Smits bij een eerdere ruil twee kavels een stuk dichter naar het bedrijf halen. 'In plaats van 7 kilometer liggen ze nu op 2 kilometer afstand. Dat scheelt toch flink als je rekent dat je ieder jaar zo'n vijftien keer op en neer rijdt. Ruilen doe je toch vooral om de efficiency van je bedrijf te verbeteren.'
Dat het niet lukt om zijn verkaveling wat ingrijpender te verbeteren, wijt de melkveehouder aan de specifieke omstandigheden rond zijn bedrijf: een aantal grotere bedrijven dat niet zo nodig hoeft te ruilen en vooral een tekort aan potentiële ruilgrond in het deelgebied waar hij boert. 'We zitten hier opgesloten tussen de Frieslandweg, het Oranjekanaal en de N34. Pas aan de andere kant van het viaduct is er weer meer ruimte. Wil een ruil hier echt lukken, dan moet er hier eerst een boer tussenuit.'

Maatwerk

Projectsecretaris Marco Kooijinga van Prolander bevestigt de ervaringen van Smits. 'Niets is standaard, het blijft altijd maatwerk.' Prolander is de opvolger van DLG in Groningen en Drenthe als uitvoeringsorganisatie in het landelijke gebied. 'In de verkavelingsanalyses die we hebben gemaakt, blijkt in Drenthe nog heel wat landbouwgebied maar matig te zijn verkaveld. Dat maakt dat er dus nog kansen liggen voor vrijwillige kavelruil.'
Kooijinga raadt boeren die grond te ruilen hebben aan het vooral klein te houden en vooraf een goede analyse te laten maken. 'Die analyse doen we zelf. We kijken dan naar zaken als het verkavelingspatroon, de natuuropgave en de gronddruk. Soms werken we met lokale kavelruiladviescommissies, bestaande uit betrokken partijen. Of we vragen LTO Noord de leden te benaderen. Die kunnen aangeven waar zij denken dat de kansen liggen. Zo willen we voorkomen dat we iets in gang zetten, waarvan later blijkt dat er geen draagvlak voor is. Dat zou zonde zijn van het geld.'
Hoewel het opstarten van nieuwe projecten door bezuinigingen de laatste jaren stillag (zie kader), komt er nu toch weer her en der in de provincie schot in, zegt Kooijinga. Hij noemt Buinen, Zeijen/Vries en Wapserveen waar weer wordt nagedacht over het opzetten van een vrijwillige kavelruil. De voordelen zijn volgens hem duidelijk: 'Waar de aankoop van bijvoorbeeld 30 hectare voor één boer te veel is, wil dat verdeeld over zes boeren vaak wel.'
Naast het landbouwbelang bij kavelruil speelt vaak een natuurbelang. Ook terreinbeheerders willen hun gebieden optimaliseren en de provincie heeft een natuurdoelstelling.
'Naast aankoop voor natuur wordt vrijwillige kavelruil steeds vaker ingezet als instrument. In tegenstelling tot wat boeren soms denken, hoeft dat in dit verband niet per se nadelig te zijn voor de landbouw. Waar 5 hectare natuur wordt gecreëerd, vaak op de slechtere gronden, wordt dan gelijk de structuur van minimaal 50 hectare landbouwgrond verbeterd. Zolang het vrijwillig kan, zullen we dat ook zo doen.'

Slijtage

Kooijinga benadrukt dat boeren het instrument kavelruil niet te snel terzijde moeten schuiven. 'Voor een goede structuur moet je het gebied blijven onderhouden. Als je daar tien jaar niet in investeert, raak je achterop.' Het is daarbij ook aan de landbouw om met initiatieven te komen, vindt hij. 'Als er ruilgrond is en draagvlak, gaan wij graag voor de boeren aan de slag. We kunnen daarbij vaak van tevoren redelijk goed inschatten of het gaat lukken.'
Hoewel bij melkveehouder Smits de landbouwstructuur na een eerste ruil nog niet helemaal op orde is, blijft hij geloven in vrijwillige kavelruil. 'Als je er met elkaar weet uit te komen, geeft dat veel plezier. Je kunt er ook veel mee besparen. Bij ons in het gebied werkt het als een soort inktvlek die almaar groter wordt, met hier en daar nog een postzegeltje waar nog wat moet gebeuren.'