Boeren moeten leren zuinig te zijn met regenwater

Zonder twijfel is 2018 het jaar van de droogte en daarmee ook een jaar met veel impact op de Nederlandse landbouw. Boeren zullen 2018 plaatsen in een illustere rij van jaartallen als 1976 (droge zomer), 1983 (nat voorjaar) en 1998 (nat najaar) die vanwege extreme weersomstandigheden in hun geheugens gegrift staan.

In het groeiseizoen is vaak de vergelijking gemaakt met de droogte van 1976. Uit de gegevens van het KNMI blijkt dat het neerslagtekort voor vrijwel het hele land tot eind september 200 millimeter of meer was. Voor grote delen van het land, met name in het oosten, zuidoosten en zuidwesten, liep het tekort zelfs op tot ruim 300 millimeter.

Het neerslagtekort is een optelsom van wat er daadwerkelijk aan neerslag minder is gevallen en de hogere potentiële verdampingscapaciteit. Hydroloog Niko Wanders van de Universiteit Utrecht vertelt dat in Nederland de gemiddelde neerslaghoeveelheid op jaarbasis 750 tot 800 millimeter bedraagt.

200 millimeter minder neerslag

‘Dit jaar was de aanvoer aan regenwater tot ongeveer 200 millimeter minder dan normaal. Dat staat gelijk aan zo’n twintig emmers water per vierkante meter’, zegt Wanders. ‘Daarnaast zorgde de hitte voor meer verdamping vanuit de bodem en via de gewassen. Samen resulteert dat uiteindelijk in het hoge neerslagtekort.’

Wanders wijst erop dat het veranderende klimaat de kans op aanhoudende droogte groter maakt. ‘De aarde warmt op, weerpatronen veranderen, de verdamping neemt toe en de zomerafvoer via onze rivieren wordt minder. Over het algemeen geldt, zoals bekend, dat de extremen extremer worden. Voor agrariërs betekent het dat ze rekening moeten houden met lange droogteperiodes en grotere neerslaghoeveelheden in korte tijd.’

De voorlopige oogstraming van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) van eind oktober laat zien welke gevolgen de extreme droogte heeft voor de uiteindelijke opbrengsten van de landbouwgewassen. Voor uien raamt het CBS de oogst in Nederland op net iets meer dan 800.000 ton, dat is ruim 40 procent minder dan vorig jaar.

Aardappeloogst kwart lager

De aardappeloogst is een kwart lager. Verder oogsten bietentelers naar verwachting 13 ton suiker per hectare, terwijl de laatste jaren opbrengsten van 15 ton gebruikelijk waren. De hectareopbrengsten van snijmais zijn ruim 30 procent lager dan een jaar eerder.

De lagere opbrengsten zetten de afzetmarkten voor landbouwproducten behoorlijk op hun kop. Exporteurs betalen voor goede uien inmiddels prijzen van 50 euro per 100 kilo of meer om aan hun verplichtingen te kunnen voldoen. De aardappeltermijnmarkt noteert voor fritesaardappelen van oogst 2018 al vanaf eind juli prijzen van 30 euro per 100 kilo of meer. Het is een indicatie dat de fritesindustrie er alles aan doet om voldoende grondstof binnen te krijgen.

De financiële gevolgen van de droogte verschillen sterk per regio en ook per bedrijf. In Oost-Nederland was het neerslagtekort uiteindelijk het grootst. Veehouders moeten daar fors investeren in ruwvoer om de opbrengstderving van gras en mais te compenseren.

Opbrengst uien

Vooral in Zeeland vallen flinke klappen bij akkerbouwers die niet kunnen beregenen. Op een bijeenkomst voor uientelers in Flevoland vertelde André Boot van zaadfirma Hazera onlangs dat de financiële opbrengst voor uien dit jaar in ons land varieert van 0 euro tot misschien wel 50.000 euro per hectare.

Zowel accountantskantoor Countus als ABN Amro stellen dat in de akkerbouwsector de liquiditeitspositie van bedrijven gemiddeld slechter is dan een jaar geleden. Veelal is dit een gevolg van de hoge kosten door het vele beregenen en de tegenvallende inkomsten van het begin van 2018.

Goede prijzen nodig

Volgens bedrijfsadviseur Jan Lucas Spijkman van Countus hebben akkerbouwers de goede productprijzen van dit moment hard nodig om de lagere opbrengsten en extra kosten te compenseren. Maar de echt hoge prijzen zijn voorlopig alleen weggelegd voor de ondernemers met uien, aardappelen of peen die vrij beschikbaar zijn en dus niet zijn vastgelegd in contracten.

Onderzoeker Wanders noemt 2018 het jaar dat bijdraagt aan de bewustwording van de gevolgen van de droogte. Volgens de droogte-expert is in elk geval duidelijk dat bij het waterbeheer de focus niet alleen op de afvoer van water moet liggen. ‘We moeten de aandacht voor droogte nu vasthouden en niet vergeten maatregelen te nemen als de volgende twee zomers weer nat blijken te zijn.’

Water vasthouden op percelen

Maatregelen waar Wanders op doelt hebben betrekking op het vasthouden van water op percelen. ‘Er zijn mogelijkheden om via een hoger zomerpeil, begroeiing op slootwallen en hogere grondwaterstanden meer water in de bodem te laten infiltreren. Ook na zware regenbuien hoeft het water niet direct van percelen af te stromen. Dit is vooral van belang in hogere teeltgebieden, waar de neerslag zorgt voor bijna alle aanvoer van water.’

Voor grondwaterstanden en waterpeilen moeten agrariërs overleg houden met de waterschappen. Rijkswaterstaat kan sturen op het waterpeil in bijvoorbeeld het IJsselmeer of meer waterbuffers aanleggen. Wanders: ‘Op bedrijfsniveau kunnen boeren het vochthoudend vermogen van percelen stimuleren met een betere bodemstructuur. Verder wordt er in de praktijk ook al geëxperimenteerd met technieken als omgekeerde drainage.’

Droogte voorspellen met rekenmodel

In zijn onderzoek is Wanders bezig met het ontwikkelen van een rekenmodel om droogte te voorspellen. Hij legt uit dat het model niet zozeer is gebaseerd op het verwachte weer, maar meer op de afvoer van water via de Rijn. ‘We willen enkele maanden vooruitkijken en berekenen de kans op droogte vooral aan de hand van de sneeuwhoogtes in het achterland en de peilstanden voor grond- en oppervlaktewater in Duitsland.’

Wanders zegt dat agrariërs er rekening mee kunnen houden dat ze komend jaar nog te maken krijgen met de naweeën van de droogte. ‘Ook dit najaar is relatief droog. We hebben deze winterperiode zeker nog 100 millimeter extra neerslag nodig om min of meer in een normale situatie terecht te komen.’

• Bekijk wat er dit jaar allemaal over de droogte is geschreven

Beweeg door de tijdlijn met uw muis of de pijlen op uw toetsenbord, of door te swipen.