Woekerplanten en ziekten, de last van invasieve exoten

De berichten in de media stapelen zich op. Planten die dijken aantasten en gebouwen ondermijnen, insecten die gevaarlijke tropische ziekten voor mens en dier verspreiden en zelfs dieren die in Europa niet thuishoren maar, eenmaal hier, zich snel verspreiden en dreigen huis te houden. Ze hebben exotische, soms angstaanjagende namen, zoals Japanse duizendknoop, reuzenberenklauw, tijgermug, monsterwesp, Amerikaanse stierkikker en wasbeerhond.

Over de Japanse duizendknoop stelden de CDA-Tweede Kamerleden Jaco Geurts en Maurits von Martels in december 2018 zelfs Kamervragen. Om de ernst van de situatie te benadrukken, riep de stichting 'Stop invasieve exoten' de laatste week van juni dit jaar uit tot Week van de Invasieve Exoten. Provincies verstrekken subsidies om de bestrijding te stimuleren en betaalbaar te houden voor ondernemers en burgers.

Beheersen en uitroeien

De toenemende media-aandacht komt doordat de invasieve exoten beter gemonitord worden en zowel de nationale als de Europese overheid zwarte lijsten heeft gemaakt. 'Het fenomeen is niet nieuw, de reuzenberenklauw is al hier sinds de negentiende eeuw. Maar het overheidsbeleid is wel relatief nieuw', zegt Chris van Dijk. De Wageningse wetenschapper richt zich op de bestrijding van uitheemse overwoekerende planten die voor overlast zorgen in de bebouwde kom en natuurterreinen.

Feit is wel dat het risico op invasieve exoten die zich vestigen en zich kunnen handhaven wordt vergroot door de opwarming van de aarde en de globalisering. Door de alsmaar toenemende transportbewegingen en het toerisme wereldwijd is al menig invasieve exoot in Europa geïntroduceerd.

Globalisering

Circa 10 procent van de exoten gaat zich invasief gedragen. Ook het ingrijpende effect van globalisering is overigens niet nieuw. Denk aan de coloradokever die in de Tweede Wereldoorlog vanuit Amerika via schepen in Europa terechtkwam en voor een ware plaag in de aardappelteelt zorgde. De voedselvoorziening kwam in gevaar. Na lange tijd in bedwang te zijn gehouden, is de coloradokever opnieuw bezig aan een opmars.

Ook het fytosanitaire quarantainebeleid van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) is niet nieuw. De NVWA gaat de import van invasieve exoten tegen met een lijst van quarantaine-organismen. Maar de introductie van de suzuki-fruitvlieg in de fruitteelt is een voorbeeld van het grote belang adequaat te reageren zodra een invasieve exoot in Europa wordt gevonden.

Maatschappelijke druk

Voor de suzuki-fruitvlieg geldt, net als voor een woekerende plant als de Japanse duizendpoot, dat de bestrijding alleen nog maar gericht is op beheersing. Uitroeien is er niet meer bij, gezien het invasieve karakter. Ook het gegeven dat gebruik van gewasbeschermingsmiddelen maatschappelijk en politiek onder druk staat, maakt een effectieve aanpak van invasieve exoten lastiger. 'Het is een uitdaging om daar oplossingen voor te bedenken', zegt Van Dijk.

Door gemeenten en natuurbeheerders wordt een 'nee-tenzijbeleid' gehanteerd bij de inzet van chemische bestrijdingsmiddelen.

De opwarming van de aarde zorgt ervoor dat Zuid-Europese planten- en dierziekten onze kant opkomen. Het Vlaamse overheidsinstituut ILVO waarschuwt voor Zuid-Europese ritnaalden en de wortelknobbelnematode in graangewassen die zich verspreidt via koolzaad.

Opwarming van aarde

De dreiging die de opwarming van de aarde met zich meebrengt wordt het meest zichtbaar in de verspreiding van tropische muggen. De opwarming betekent niet alleen meer tropische dagen, maar ook minder strenge vorstnachten. Daardoor overleven tropische flora en fauna in de wintermaanden makkelijker dan vroeger.

Veterinair adviseur bij de FAO in Rome, dierenarts Henk Jan Ormel, constateert dat de tropische tijgermug zich inmiddels definitief in Zuid-Europa heeft gevestigd. Het lijkt een kwestie van tijd tot de tropische mug dat ook permanent in ons land doet.

Recordaantal tropische muggen

Dit jaar verwachten entomologen een recordaantal tropische muggen in Nederland. In mei werd in het Gelderse plaatsje Huissen bij Arnhem de gele koortsmug aangetroffen. Deze werd door import van gebruikte autobanden of via Schiphol in Nederland geïntroduceerd. De NVWA liet weten dat deze mug een verwaarloosbaar risico op verspreiding van tropische ziekten met zich meedraagt.

Zolang gele koorts, zikakoorts en knokkelkoorts niet in Nederland aanwezig zijn, kunnen deze ook niet door muggen overgedragen worden. Niet de mug zelf maakt ziek, maar de tropische virussen die zich door beten van besmette muggen kunnen verspreiden. Deze vectorziekten kunnen zowel mens als dier treffen.